Akcjonariat.pl: Jak wygląda sytuacja akcjonariuszy mniejszościowych w Nextbike Polska w restrukturyzacji („Nextbike Polska”)?
Dr hab. Iwona Gębusia: Status akcjonariuszy mniejszościowych w Nextbike Polska można określić przez pryzmat regulacji prawnych oraz zestawić go z konkretnym stanem faktycznym.
Jeśli chodzi o prawa i obowiązki inwestorów mniejszościowych w spółce publicznej (jaką jest Nextbike Polska), to polskie regulacje wpisują się w znaczącej mierze w standardy unijne.
Przepisy prawa polskiego dotyczące spółki akcyjnej, w tym spółki publicznej, stanowią pokłosie rozwiązań o charakterze paneuropejskim, przewidzianych najczęściej w dyrektywach unijnych.
W przypadku Nextbike Polska głównym źródłem problemu nie są dysfunkcyjne przepisy, ale zniekształcony sposób ich interpretacji oraz stosowania przez decydentów spółki, wspieranych przez reprezentantów akcjonariusza większościowego – Nextbike GmbH z grupy Tier Mobility.
Podchodzenie do regulacji z dezynwolturą, stosowanie podwójnych standardów (krzywdzących akcjonariuszy mniejszościowych), czy ewidentne naruszanie przepisów, miały miejsce m.in. na walnym zgromadzeniu („WZ”) Nextbike Polska, którego pierwsza część odbyła się 27 kwietnia 2022 r. Przypadki łamania różnych zasad ładu korporacyjnego, w tym dyskryminowania mniejszości, nie są na rodzimym gruncie rzadkością. Dlatego też o takich sytuacjach powinno mówić się głośno po to, aby budować świadomość prawną i etyczną inwestorów oraz decydentów spółek. Jestem zdania, że najlepszym sposobem zapobiegania naruszeń (również w obszarze ładu korporacyjnego) jest informacja i edukacja. Sedno stanowi zrozumienie celów określonych unormowań i dostrzeżenie ich wartości w perspektywie długookresowej, i to w skali mikro- i makro-. Nie da się zbudować fundamentów prężnego rynku kapitałowego bez aktywizacji inwestorów oraz bez wzmocnienia zaufania do rynku kapitałowego. Marginalizacja akcjonariuszy mniejszościowych oraz lekceważenie ich uprawnień spowoduje w dłuższej perspektywie odpływ pieniądza z tego segmentu gospodarki i jeszcze większą koncentrację kapitału, w tym kontrolowanego przez państwo. Jeśli chcemy uniknąć dalszej etatyzacji i polityzacji poszczególnych sektorów gospodarki oraz wzmacniać korporacyjne mechanizmy kontrolne, powinniśmy jako społeczeństwo zadbać o przyjazny klimat dla alternatywnych dawców pieniądza, tj. akcjonariat obywatelski i wywodzący się z prywatnych przedsiębiorstw.
Jakie konkretnie nieprawidłowości towarzyszyły WZ Nextbike Polska?
Nieprawidłowości związane z tym WZ były wielorakie, dowodzące niewystarczającej profesjonalizacji działania zarządu Nextbike Polska.
Po pierwsze, Fundusz złożył wniosek o zwołanie WZ (z porządkiem obrad przewidującym powołanie Rewidenta) już 23 grudnia 2021 r. Odnośny dokument spełniał w zakresie formy i treści wymogi określone w art. 84 ust. 1 ustawy o ofercie publicznej („Ustawa o Ofercie”) w zw. z art. 400 § 1 kodeksu spółek handlowych („KSH”).
Stosownie do tych regulacji na wniosek akcjonariusza, posiadającego co najmniej 5% ogólnej liczby głosów, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę w sprawie zbadania przez Rewidenta, na koszt spółki, określonego zagadnienia związanego z prowadzeniem spraw spółki. Akcjonariusz może w tym celu żądać zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia.
Zakres proponowanego badania przez Rewidenta miał na celu przede wszystkim analizę relacji korporacyjnych i kontraktowych pomiędzy Nextbike Polska a podmiotem powiązanym - Nextbike GmbH. Trzeba wyjaśnić, że Nextbike GmbH jest nie tylko kluczowym akcjonariuszem tej spółki, ale i stroną najważniejszego kontraktu dla Nextbike Polska, tj. umowy licencyjnej (która może wkrótce wygasnąć).
Wbrew wymogom ustawowym i dobrym obyczajom zarząd Spółki nie zwołał niezwłocznie WZ. Organ menadżerski powołał się przy tym na przeszkody mające charakter pozorny, stanowiące zaprzeczenie uprawnień korporacyjnych akcjonariuszy mniejszościowych. W szczególności zarząd Nextbike Polska oczekiwał od Funduszu sformułowania projektów uchwał, które miały być podjęte na WZ. Jest to potężne nieporozumienie, ponieważ podmiotem zobligowanym do przygotowania projektów uchwał jest zarząd emitenta, a nie akcjonariusz mniejszościowy domagający się zwołania WZ.
Zarząd Spółki zwołał WZ na 27 kwietnia 2022 r. dopiero 2 marca 2022 r., co dowodzi niechęci organu menadżerskiego względem inwestorów mniejszościowych oraz ich wyraźnego marginalizowania.
Po drugie, zarząd Nextbike Polska 22 kwietnia 2022 r. opublikował na stronie internetowej opinię dotyczącą zasadności powołania Rewidenta, nawiązując w niej do art. 84 ust. 5 Ustawy o Ofercie. Wspomniany dokument został sporządzony w sposób odbiegający od standardów obiektywizmu i należytej staranności, oczekiwanych od zarządu spółki publicznej.
W szczególności decydenci Nextbike Polska nietrafnie argumentują, że przeciwko powołaniu Rewidenta przemawia fakt, że wniosek dotyczy okresu działalności Spółki, „skontrolowanej” przez radę nadzorczą, za którą: „zarządy, jak i rady nadzorcze otrzymały od walnego zgromadzenia absolutoria”. Z takim wnioskowaniem nie można się zgodzić. Przede wszystkim Nextbike Polska i jej organy są zdominowane przez Nextbike GmbH (któremu oficjalnie przysługuje ponad 80% głosów w spółce). Nie dziwi zatem, że piastuni spółki, pochodzący głównie z nadania Nextbike GmbH i działający w jego interesie, otrzymywali absolutorium od WZ.
Ponadto, instytucja Rewidenta stanowi instrument kontrolny przysługujący akcjonariuszom mniejszościowym, pomyślany jako środek zaradczy o charakterze dodatkowym, ponadstandardowym, niezależnym od mechanizmów nadzoru właścicielskiego funkcjonujących w ramach rady nadzorczej lub walnego zgromadzenia. Jest to rozwiązanie pożądane zwłaszcza w odniesieniu do spółek o dużej koncentracji kapitału, działających w ramach grup kapitałowych oraz uzależnionych kapitałowo i kontraktowo od akcjonariusza większościowego, tak jak ma to miejsce w przypadku Nextbike Polska.
W przypadku Nextbike Polska aktywność organów właścicielskich nie spełnia roli, jakiej oczekuje się od sprofesjonalizowanej rady nadzorczej i walnego zgromadzenia, stanowiącego forum skutecznych działań kontrolnych i pluralizmu poglądów akcjonariuszy. W kontekście mizernego nadzoru właścicielskiego konieczne jest zatem skorzystanie przez mniejszość z adekwatnego środka zaradczego w postaci powołania Rewidenta.
Po trzecie, przebieg WZ 27 kwietnia 2022 r. dowodzi stronniczości i arbitralności działania zarządu spółki, rażącego zdominowania Nextbike Polska przez Nextbike GmbH, dyskryminowania akcjonariuszy mniejszościowych oraz preferowania dobrostanu akcjonariusza większościowego kosztem interesu spółki.
Przede wszystkim w WZ uczestniczyło dwóch prawników, którzy zostali przedstawieni jako „pełnomocnicy-doradcy” zarządu Nextbike Polska. Rolą owych doradców było m.in. suflerowanie zarządowi spółki pozornych odpowiedzi na pytania akcjonariuszy mniejszościowych. Ci sami doradcy (wraz z zarządem) nie byli natomiast w stanie zadbać o to, aby ogłoszenie zwołujące WZ spełniało wymogi dotyczące przetwarzania danych osobowych pełnomocników akcjonariuszy, wynikające z zasady minimalizmu, adekwatności i proporcjonalności przetwarzania danych osobowych. Warto doprecyzować, że Spółka oczekiwała od pełnomocników akcjonariuszy przesłania przed WZ skanów ich dowodów osobistych (sic!).
Uczestnictwo owych „pełnomocników-doradców” zarządu w WZ jest o tyle zdumiewające, że w spółce nie został przyjęty regulamin walnego zgromadzenia określający zasady uczestnictwa w tym gremium, poza ustawowo uprawnionymi do uczestnictwa: członkami organów Nextbike Polska oraz akcjonariuszami i ich pełnomocnikami.
W sposób arbitralny na WZ nie został natomiast wpuszczony dziennikarz, i to pomimo iż spółka zadeklarowała stosowanie dobrej praktyki, przewidującej prowadzenie przejrzystej i efektywnej polityki informacyjnej. Zdaniem Funduszu odnośna zasada transparentności rozciąga się także na uczestnictwo w obradach WZ dziennikarzy zainteresowanych relacjonowaniem inwestorom istotnych informacji o spółce.
Co więcej, obradom WZ przewodniczył pełnomocnik Nextbike GmbH. Wybór pełnomocnika akcjonariusza większościowego na przewodniczącego WZ głosami Nextbike GmbH (przy sprzeciwie mniejszości) i zgłoszenie takiej kandydatury przez zarząd spółki podają w wątpliwość rzekomą otwartość Nextbike Polska na procedury kontrolne, zainicjowane zwłaszcza w zakresie relacji pomiędzy Nextbike Polska i akcjonariuszem większościowym.
Prowadzenie obrad przez odnośnego przewodniczącego WZ nie było wolne od kontrowersji.
W szczególności przewodniczący WZ przyjął jako opinię w rozumieniu art. 84 ust. 5 Ustawy o Ofercie (wymaganą przed głosowaniem nad powołaniem Rewidenta), opinię zarządu spółki z 22 kwietnia 2022 r. Tymczasem, celem zmniejszenia kosztów Fundusz złożył na WZ 27 kwietnia 2022 r. istotnie okrojony i zmodyfikowany wniosek o powołanie rewidenta (zmiana dotyczyła zakresu badania rewidenta). Nowy wniosek Funduszu powinien był zatem skłonić zarząd spółki do sporządzenia nowej opinii, ustosunkowującej się do zawężonego zakresu badania.
Celem umożliwienia zarządowi Spółki sporządzenia nowej i obiektywnej opinii, odnoszącej się do zmienionego wniosku, Fundusz zawnioskował o podjęcie uchwały o zarządzeniu przerwy w obradach WZ. Niemniej jednak, wspomniana uchwała nie została podjęta, co wynikało z niechęci Nextbike GmbH co do takiego rozwiązania.
Warto dodać, że nieco później pełnomocnik akcjonariusza większościowego głosował za zarządzeniem przerwy w obradach WZ do 13 maja 2022 r., ale w przypadku zawnioskowanym przez siebie, tj. dotyczącym tylko podjęcia uchwały w sprawie uzupełnienia składu rady nadzorczej spółki. Ostatecznie opinia dotycząca pierwotnego wniosku został uznana przez przewodniczącego WZ jako odpowiednia także na potrzeby zmodyfikowanego wniosku, co w naszej ocenie jest niedopuszczalne.
Ważną kwestią dla mniejszościowych akcjonariuszy jest powołanie Rewidenta. Dlaczego nie udało się go powołać?
Samo głosowanie nad powołaniem Rewidenta, który w naszej opinii może być ostatnią deską ratunku przed marginalizacją lub nawet upadłością Nextbike Polska, miało być poprzedzone dyskusją i odpowiedziami zarządu na pytania inwestorów mniejszościowych. W momencie kiedy pytania weszły w decydującą fazę, dyskusję na ten temat dyskrecjonalnie zamknął przewodniczący WZ (reprezentujący Nextbike GmbH). Jednak wcześniejsze odpowiedzi nie rozwiały wątpliwości akcjonariuszy mniejszościowych.
Ponadto, przewodniczący WZ, wbrew wnioskowi pełnomocnika Funduszu, odmówił poddania pod głosowanie: 1) uchwały o odmowie powołania rewidenta; oraz 2) uchwały o odmowie wyrażenia zgody na dochodzenie roszczeń względem członków organów związanych z Nextbike GmbH.
Należy podkreślić, że odmowa zarządzenia głosowania nad uchwałami odmownymi („odwrotnymi”) ma daleko idące konsekwencje i jest krzywdząca dla inwestorów mniejszościowych.
W odnośnym przypadku nie ma bowiem możliwości wytoczenia przez akcjonariusza powództwa o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały o powołaniu Rewidenta lub o dochodzeniu roszczeń przeciwko odnośnym piastunom Spółki. Brakuje bowiem substratu zaskarżenia (uchwały nie zostały podjęte), akcjonariusze mniejszościowi głosowali „za” podjęciem tym uchwał (a nie „przeciwko”), natomiast żądanie zaprotokołowania sprzeciwu miało jedynie charakter symboliczny.
Ponadto, poważne kontrowersje budzi udział pełnomocnika Nextbike GmbH w głosowaniu nad uchwałą w sprawie powołania Rewidenta i dochodzenia roszczeń względem decydentów Nextbike Polska, którego następstwem było niepodjęcie tych uchwał. Zgodnie z art. 413 § 1 KSH akcjonariusz nie może głosować przy powzięciu uchwał dotyczących jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia z zobowiązania wobec spółki oraz sporu pomiędzy nim a spółką.
Moim zdaniem ze względów celowościowych uzasadnione jest szerokie rozumienie tego zakazu. W konsekwencji powyższego pełnomocnik Nextbike GmbH nie powinien był brać udziału w głosowaniu odnoszącym się zbadania kwestii odpowiedzialności akcjonariusza większościowego względem Nextbike Polska. Wzięcie udziału przez Nextbike GmbH w tym głosowaniu narusza znaną już od czasów prawa rzymskiego zasadę, w myśl której nikt nie może być sędzią we własnej sprawie. W kontekście obowiązku lojalności akcjonariuszy względem spółki, pełnomocnik Nextbike GmbH powinien był powstrzymać się od udziału w głosowaniu nad uchwałami, których cel podjęcia (zgodny z interesem spółki) był sprzeczny z partykularnym interesem tego akcjonariusza większościowego.
Jak akcjonariusze mniejszościowi oceniają działania zarządu i traktowanie w spółce?
Działania zarządu Nextbike Polska wyraźnie wskazują, że decydenci spółki są w komitywie z akcjonariuszem większościowym, nie postępują w sposób niezależny i obiektywny, podchodzą w sposób lekceważący do uprawnień akcjonariuszy mniejszościowych oraz interesu spółki jako całości, wierzycieli (w tym instytucji finansujących) i fiskusa.
Do takich działań decydentów Nextbike Polska należy odnieść się z dezaprobatą. Zarząd spółki powinien przy sprawowaniu mandatu działać w sposób profesjonalny, wyważony, kierując się interesem Spółki, rozumianym jako wypadkowa interesów wszystkich grup jej akcjonariuszy, określana z uwzględnieniem zastrzeżonego w statucie spółki wspólnego celu, do osiągnięcia którego akcjonariusze zobowiązali się dążyć. Tymczasem menadżerowie Nextbike Polska jednoznacznie faworyzują akcjonariusza większościowego.
Można się spodziewać, że dotkliwe konsekwencje takich praktyk poniosą inni interesariusze, tj. akcjonariusze mniejszościowi, wierzyciele, w tym polskie banki, i miasta – strony umów z Nextbike Polska.
Dziękuję za rozmowę.
